عصر مولانا ، برهه ای از تاریخ سرزمین ماست
عصر مولانا ، برهه ای از تاریخ سرزمین ماست.حکومت فرمانروایان بیگانه ، جنگ وجدال های بی مورد و مکرر حکومت ها و تاخت و تاز اقوام بی فرهنگی چون غزان و مغولان باعث بروز تباهی ها و بی سامانی های فرهنگی و فساد عقیده ودل مردگی در میان اقشار مردم شده بود.شهرهای بزرگ ایران که بیشتر آنها سابقه ششصد سال تمدن داشتند مانند بخارا و سمرقند و بلخ وغزنین وهرات ومرو و طوس و ری وقزوین و دامغان وقم وزنجان وهمدان و نیشابورو اصفهان با خاک یکسان شدند و در پاره ای از شهرها مانند نیشابور زنان و کودکان بسیاری کشته شدند.این حوادث ناگوار رمق از مردم ایران گرفت به همین جهت ادبیات ایران تا مدت ها در حال ضعف وانقراض بود. مولانا در اشعار خود بسیار به موضوعات اخلاقی واجتماعی پرداخته است.
خواندن محتسب مست خراب افتاده را به زندان
از : مولانا مولوی
محتسب در نیم شب جایی رسید
در بن دیوار مردی خفته دید
گفت:هی مستی چه خور دستی؟بگو
گفت:ازین خوردم که هست اندر سبو
گفت:آخر در سبو وا گو که چیست؟
گفت:از آنکه خورده ام گفت:این خفیست
گفت:آنچه خورده یی آن چیست آن؟
گفت:آنکه در سبو مخفی است آن
دور می شد این سوال این جواب
ماند چون خر محتسب اندر خلاب
گفت او را محتسب : هین آه کن
مست هو هو کرد هنگام سخن
گفت:گفتم آه کن هو می کنی
گفت:من شاد تو از غم منحنی
آه از درد وغم و بی دادی است
هوی هوی می خواران از شادی است
محتسب گفت:این ندانم خیز خیز
معرفت متراش و بگذار این ستیز
گفت:رو تو از کجا من از کجا؟
گفت:مستی خیز تا زندان بیا
گفت مست:ای محتسب بگذار و رو
از برهنه کی توان بردن گرو؟
گر مرا خود قوت رفتن بدی
خانه خود رفتمی وین کی شدی؟
من اگر با عقل و با امکانمی
همچو شیخان بر سر دکانمی